देख्छु देख्दिनँ ।

यसपाली मात्रै लडेको धरहरा
मेरो सपनामा आएर ठिङ्ग उभियो
जुन धरहराको टुप्पोमा बसेर एउटा कवि
शहरको कविता कोर्दै थियो ।

मेरो सपना 'जुम' भएर विस्तारै
कविको कवितामा ठोक्कियो
अनि त्यो कविता यसप्रकार थियो ।

सगरमाथा माथि बसेर कविता लेख्ने धोको
सगरमाथाबाट शहर नदेखिने बोध भएपछि
मैले धरहरा छनौट गरें र लेख्दै छु कविता ।

म देख्दैछु, गगन चुम्मी भवन र झिलिमिली
लम्पसार सुतेको कालो सडक
जसमा काला र गोरा दुवै प्राणी
कालो र गोरो कर्म गर्न कुदिंरहेका छन् ।

म देख्छु, फिल्मी दुनियाँ
जहाँ संसार मैले देखेको भन्दा भिन्न छ,
जसभित्र मात्र सुखद अन्तय र संगीत छ
अनि कलम रोकिन्छ एकछिन;
धरहराबाट देखिंदैन भोको पेट
देखिदैंन आमाको रोदन
सुनिदैंन नमिठो संगित
मात्र देखिन्छ भोग र विलास ।

कविताबाट मेरो सपना 'जुम आउट' भएर
कविको अनुहारमा अडिन्छ
म देख्छु कविको भावाभङ्गी
उ निराश छ,
दाहिने हात देब्रे पट्टीको खप्परमा राखेर
फेरी देब्रे हातले कलम समाउँदै
फेरी सुरू गर्छ उसको कविता ।

देख्छु, आन्दोलनको आवाम जसभित्रको
क्रान्तिकारी उद्घोष,
तर देख्दिन, आन्दोलनको विद्रोह
थप देख्छु, उधोगबाट बगेको धूवाँ र
फालिएका फोहोरको सगरमाथा
जुन सगरमाथामा बसेर काग कराउँछ,
काग कराउँदै गर्छ पिना सुक्दै गर्छ
कि कसो सरकार ?

तर देख्दिनँ, उधोगकै छेउको छाप्रो
जहाँ गरिबको पेटबाट भोकको धूवाँ बग्छ
र थप देख्दिनँ बालकको रोदनँ
किनकी म शहरको संगितमा छु ।

देख्छु, शहरका गल्लीमा देहव्यापार
तर देख्दिनँ देशको व्यापार
किनकी ति व्यापारी कालो गाडीमा
कालो सिसा लगाएर हिड्छन्
र गर्छन् कालो खेति ।

थुप्रै बाहिरी कुरा देख्छु, खेस्रा कुरा
देख्दिन खस्रा कुरा जुन सत्य हुन्
तर देख्छु केवल कस्मेटिक सहर ।

कविको कलम रोकियो, धरहरा हल्लियो
मेरो सपना हल्लियो,
म बियूंझिए,
र हेरें धरहराको अस्तित्व
अब कसरी लेख्छन् कविले कविता ??

डर [कविता]

डर !
हो डर छ म भित्र
सायद तपाइँ भित्र पनि निहित छ
मेरो मात्रै एकलौटी सम्पति पो कहाँ हो र !

डरको सिलसिला बालापन देखि
अहिले ठिटो हुँदा
अनि विस्तारै वृद्दावस्था,
बालापनमा ठूलो हुन्न कि भन्ने डर
खेलौना हराउने र साथी छुट्ने डर
कागजको प्लेन च्यातिने डर
यस्तै डरै-डरले बित्यो बालापन ।

अनि भयो सूर्यास्त बालापनको
र सूर्योदय यूवास्थाको
तर भएन डरको सूर्यास्त
अनि डरको फेरी अर्को सिलसिला ।

यूवास्था पछि वृद्द हुने डर
विभिन्न परीक्षा र इच्छाको डर
कागजको प्लेन त च्यातियो हेर्नुस्;
अब साँच्चैको प्लेनमा उड्ने डर
पढुन्जेल पढाइकै डर
सकिएपछि जागिर र पैसाको डर
अनि जब देख्छु,
आमाको आँखामा मेरो लागि सपना
त्यही सपना पुरा नहुने डर ।

भन्छन्, डर र भर नभएको काम लाग्दैन
हो म भित्र डर छ
जुन डरले मलाइ कहिलेकाँही
जङ्गली व्यवहार गर्दै चिथोर्छ
लछार्छ अनि पछार्छ
वा भनौं इट ट्रिट मि एज इफ
इट इज वाइल्ड यानिमल
जो संग म हरदम डराउँछु
अनि बन्छु कायर जीन्दगीको बाटोमा ।

अचानक एउटा कहावत याद आयो,
कहेतें हैे कि जो डर गया वो मरगया
तर म हार्दिन कहिल्यै
डर संग डराएर दिनहुँ मर्नुभन्दा
डरलाइ मारेर जिउँछु म
एस् आइ विल किल द्याट डर
अनि बाँच्छु बिन्दास जिन्दगी
मेरो इच्छामा नकी परको इच्छामा ।

'भगवान' एक कविता ।

अचानक खानामा कुनै अमिल्दो कङ्कड
मोजा भित्र बिझ्ने तिखो किला
लुलो र कमजोर लाग्यो
पहाड चढ्दा दिने तिम्रो दह्रो हात ।

इज्जत छोप्ने कपडाको गल्ती
चारैतर्फ गल्तीको भयाभय
के यि सबै भनिएका शक्तिशाली
उही भगवानको देन
र आखिरी अन्त्यमा मृत्यु संग मिल्छ ।

ए ! उहाँले भन्नुभो,
"जब तिमी पारिवारिक झमेलाबाट हट्छौ
म त्यहीं तिमी नजिक हुनेछु
तिमी संगै नजिक एकदमै समिप
विश्वास गर मलाइ-- मेरो साथी"

जब तिमीले सम्झाउँछौं-- उहाँले भन्नुहुन्छ:
"मलाइ माफ गर, मैले पिएको थिएँ--
तर तिम्रो नाम मेरो मस्तिष्कमा घुमेको छ
तिमीलाई कल्पना होला--
म छैन भन्ने कुरा र मेरो अस्तिव्व"

"न म कुनै सृजनामा थिएँ,
न कुनै विपत्तिमा,
र न कुनै उन्मुक्तिमा
न कुनैलाइ मैले पीडाबाट पार लगाएँ--

वा कुनै तथ्य जुन म संग सम्बन्धित
म कुनै अस्तित्ववादलाइ प्रेम गर्छु,
र तिमी कुनै किराको भोजन हौ"

"तिमी नै  हौ अमिल्दो कङ्कड
तिमी नै हौ मोजा भित्र बिझ्ने तिखो किला
तिम्रो नै लुलो र कमजोर लाग्यो
पहाड चढ्दा दिने दह्रो हात ।

"तिमी इज्जत छोप्ने कपडामा भएको गल्ती
तिमी नै हौ चारैतर्फ गल्तीको भयाभय
तिमीले भनिएका सबै शक्तिशाली
उही भगवानको देन हो
जुन कुरा अन्त्यमा मृत्यु संग मिल्छ ।"

Translated From Poem 'God, A Poem' by James Fenton.

प्रश्न गरिनँ । [कविता]

उहिल्यै बाजेको पाला देखि घिस्रिदैं
लड्दै र चढ्दै आयो प्रजातन्त्र तर
मैले प्रश्न गरिनँ यस्को वैधानिकतामा,
र पो भोग्दैछु गरिबी र बेरोजगारी ।

देशको भूगोल र नक्सामा
किरिङमिरिङ सिमाना
सिमानामा नौलो झण्डा
झण्डा प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो कोर्दैछु सिमानाको चपेटा र पीडा ।

तल्लो घरको दलितले इनार छुँदा
समाजले गरेको विद्रोह
म समाजको पात्र भएर पनि
विद्रोहको कारण प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो देख्दैछु छुवाछुतको हुरी ।

उत्तरआधुनिवादमा पाइला चाल्दा
परम्पराको जुत्ता लगाएर
मैले मूर्ति पूजा गरें
तर मूर्ति प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो सुन्दैछु मान्छे मूर्ति भएको ।

साँचो प्रेमको कथा मात्रै आजकल
कथामा भित्र छल छ
प्रेमको मूल्य सस्तो भयो
सस्तो प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो थुन्दैछु प्रेमलाइ आफ्नै मुटु भित्र ।

नातावादले नछोएको म
'वाद' नमन्दा भएको वादविवाद
वादविवाद होइन विवाद हुँदा
मैले 'वाद' लाइ प्रश्न गरिनँ,
र पो चुन्दैछु कुनै झण्डाको ओशिलो छायाँ ।

अमूल्य मनहरू ।

चाहेर पनि बिर्सन नसक्ने क्षणहरू नै जीवनको अमूल्य धन हुन् । फेरी धनको कुरा गर्दा देवकोटा बाजेको याद आउँछ 'हातका मैला सुनाका थैला के गर्नु धनले, साग र सिस्नु खाएको वेश आन्नदी मनले' । अनि धनलाई स्पाम फोल्डरमा राखेर मनलाई नै लिएर हिडें ।
----------------------------------

भन्छन् मनको कुरा बुझ्न सकिन्न तर म भन्छु मन गरेर मन लगाएर मनलाई बुझ्न खोज्ने हो भने मनलाई बुझ्न कुनै कठिन छैन किनकी मैले धेरै मन बुझेको छु र आज तिनै अमूल्य मनहरूको मन केलाउँदै छु ।
-------------------------------

जीवनमा धेरै दु:ख भोगियो र अझै भोग्न तयार मैले सदैव आफ्नो मनलाई बनाउँछु किनकी मन बलियो बनाए दु:ख ले क्लोज रिलेशन राख्दैनन् । अनि दु:ख लाइ शत्रु बनाउन मेरो कमजोर मात्र मन कहाँ मान्छ र अनि जोड्छु मैले अरू मेरा अमूल्य मनहरू जो मेरो मनको कुरा सायद बुझ्छन् तर मेरो यो भ्रम पनि हुन सक्छ किनकी मैले आफ्नै मन नबुझेको जुग भयो । काठमाडौं आउनु अघिका अमूल्य मनलाइ मैले काठमाडौं आएर भुलेको र माया मारेको आरोप सदैव खपेको छु तर मैले काठमाडौं बाहिरका अमूल्य मनहरूलाई कहाँ त्यति सजिलै भुल्छु र !
---------------------------------

काठमाडौंको मन मैले कहिल्यै बुझ्न सकिनँ । सायद म भित्रको कमजोर मनले त्यो मनलाइ चिन्न सकेन कि ? किनकी काठमाडौंमा धेरै समय म अमूल्य मनहरु बिना एक्लो भएको थिएँ । सुरुवाती चरणमा काठमाडौं मलाई खासै रुचिकर लागेन । काठमाडौंलाइ मेरो मनले मनमनै स्विकार गरेन अनि फेरी हिडें म अमूल्य मनहरूको खोजीमा एक यायावर र फ्लानर बन्दै ।
---------------------------------

अमूल्य मनको मूल्य अमूल्य नै छ । ति मनहरू बिना म अपुरो र अपूर्ण छु । किनकी म कमजोर मन भएको मान्छे । कहिलेकाहीं भन्न नचाहेका, गर्न नखोजेका र अन्य 'न' जन्य चिजहरू जीवनमा आपसेआप सृजना हुन्छन् । ति सृजित कुराहरूको सम्पूर्ण दोष मेरै खप्परमा बजारिए पनि मलाइ खासै फरक पर्दैन तर ती कुराहरू खप्परको माध्यबाट मनमा पुग्दा ती 'न' जन्य कुराहरूले मनको 'न' लाइ खाइदिन्छ र 'म' मात्र बाँकी रहन्छ । त्यो 'म' एक्लो छ । 'न' बिनाको 'म' एक्लो छ । 'म' र 'न' मिल्दा नै ति नचाहेका र नखोजेका 'न' जन्य शब्द निर्माण भएका हुन् । 'न' र 'म' को आफ्नो ठाउँमा छुट्टै महत्व होला तर 'म' र 'न' छुट्टिदा ती सृजित कुराहरूको बास खै कहाँ हुन्छ सायद यो 'म' र 'न' मिलि बनेको 'मन' लाइ पनि ज्ञात नहोला ।
--------------------------------

अमूल्य मनहरूको परिचय कुनै सस्तो अखबारमा छापिदैंन जुन म दिनहुँ पढ्छु किनकी अमूल्य मन सस्तो पत्रिका समाहित हुँदैन । अमूल्य मनहरू केही मेरा मुहार पुस्तिकामा छन् अनि केही ट्वीटर र बाँकी कलेजमा ।
-----------------------------------

अमूल्य मनहरूलाइ म कुनै विशेषणले व्याख्या गर्न चाहन्न किनकी मेरा ति फगत विशेषण ति अमूल्य मनहरू प्रतिको दुर्व्यहार हुनेछ । किर्तिपुरका गल्लीमा हल्ला गर्दै हाँसेको आवाज गल्लीमा बस्ने किराफट्याङ्ग्रा, झ्याउँकिरीलाइ मन परेन होला, वरिपरिका बुट्यान र रूखलाइ पनि मनपरेन होला तर अमूल्य मनहरूको आवाम कस्ले रोक्न सक्छ र ??
--------------------------------

दश रूपैंयाको चिया पिएर दशौं करोडको गफ गर्ने, किताबका पानामा डुब्ने, कागजका पानामा जोक लेखेर सेयर गर्ने, फिल्म र नाटकमा कम्पनी दिने, साहित्यिक विचार र विश्लेषण गर्ने, पुस्तक सेयर गर्ने, नोट बाड्ने अनि थप महत्वपूर्ण तर छुटाइएका विशेषता लिएर हिड्नेहरूलाइ मैले सदैव फिल्मका दृश्य जस्तो सम्झन्छु जुन फिल्मले मेरो मनमा ब्लकबस्टर कायम गर्छ अनि पाउँछ 'अमूल्य मन' को ठूलो अवार्ड; जुन अवार्ड मेरो वैयक्तिक धन हो; त्यसैले त म धनी छु नि;)))

नागरिकता हराएको मान्छे ।

घरको आँगन छोडेर हिडेदेखि मैले बल्ल धेरै चिजको महत्व बुझेको छु र बुझ्दै छु । सायद  हराएका चिजको महत्व स्वत: बढ्छ भन्छन् आजकल मेरा अनेक सजिव र निर्जिव चिज हराएका छन्-- सजिव मन र निर्जिव सपना । निर्जिव सपना जस्को कुनै सेन्स छैन मात्र त्यो देखिन्छ ।

--------------------------------------------------

घरछँदा बाहिरको हावा समेत खान नपाएर ऐंठनमा बसेको मेरो नागरिकताले आजकल म संगै सहर घुम्न थालेको छ किनकी शहरमा मान्छे होइन यस्ता परिचयलाइ ख्याल गरिन्छ तर हिजो मात्रै मेरो नागरिकता हरायो । मैले सधैं मेरो झोलाको बगलमा राख्ने नागरिकता हरायो कता गयो पत्तो भएन । नागरिकता हराएको झोकमा मैले मेरो होस हराएँ अनि सोच्न थाले नानाथरी मूर्खतापूर्ण बकवास ।

--------------------------------------------------

नागरिकता हराएको अघिल्लो दिन मैले कोठामा नागरिकता सम्बन्धी मुद्दाको समाचार पढेको थिएँ । आमा वा बावु र आमा र बावुको नाममा नागरिकता दिने वा नदिने भन्ने विवादमा समाचार अहिलेको जल्दोबल्दो इस्सु थियो । कतै मेरो नागरिकता त्यही मुद्दाको विषय खोज्न त हिडेंन ??

----------------------------------------------------

नागरिकता हराएको सुरमा मैले मेरो खल्तीको ब्यालेन्स सकिएको कुरा ब्यालेन्स कम भएको मोबाइलबाट पिता जी लाइ सम्झाएँ अनि नागरिकता हराएको कुरा सुनाएँ तर मेरो हराएको नागरिकतामा परिवारबाट कुनै सहानुभूति आएन तर तेरो हुस्सु कता हरायो भनेर मेरो हराउँदै नहराएको होसको कुरालाई पो बढि जोड दिए । त्यसको केही दिन पछि नेपाल सरकारको छाप भएको कागजको खोस्टो घरबाट आयो अनि पैसा झिक्न जाँदा भित्रबाट 'तपाइको नागरिकता दिनुस्' भन्दा झसङ्गै भए अनि नागरिकता हराएको कुरा बल्ल सम्झें ।

--------------------------------------------

धन्न नागरिकता गाडीमा माग्दैन, तरकारी पसलमा माग्दैन, होटलमा माग्दैन नत्र यती बेला सम्म नागरिकताको महत्व अझ बढि थाहा पाउने थिएँ भन्ने लाग्छ । आज नागरिकता हराएको तेह्रौं दिन हो । अब नागरिकताको माया मारेर मैले नागरिकताको सतिगती गर्ने सोच बनाए तर सकिनँ किनकी नागरिकतामा मेरो सोह्र बर्षे जवानीको फोटो थियो जुन बेलामा मलाइ नागरिकताको भन्दा फोटो खिच्नको सोख थियो तर आज बल्ल नागरिकताको महत्व बुझ्दै छु ।

-------------------------------------------

नागरिकताको माया मारेको केही दिनपछि कुनै संस्थामा मेरो योग्यताले पुग्ने जागिर खुल्यो, निवेदन हालें र अनि सिभिमा 'नेपाली सिटिजन' लेखें तर नेपाली सिटिजनबाट मेरो अस्तित्व गुमेको ठ्याक्कै १९ दिन चल्दै थियो । नागरिकता पेश गर्न नसकेर मेरो पाउन नसकेको जागिर फुत्क्यो अनि फुत्केको माछा साह्रै ठूलो लाग्ने रै'छ ।

----------------------------------------------

त्यसदिन बेलुकी नागरिकता खोजें, केही छिन घोत्लिएँ तर मेरो नागरिकताको अस्तित्व कता छ म आफैं नागरिकताको मालिकलाई पत्तै भएन अनि हार मानेर सुतें ।

-----------------------------------------------

त्यसै रात सपनामा पनि नागरिकता आएर रुदैं बसेको देखेर म झस्सङ्ग भएछु अनि नागरिकतालाई सम्झेर नझारिएको आँशु चुहाएँ । त्यसरात नागरिकताको यादले साह्रै पिरल्यो तर नागरिकता म पिरोल्लिएँ भनेर फर्केर आएन; निष्ठुर नागरिकता ।

-----------------------------------------------

नागरिकता हराएको आज एकमहिना भयो अनि असार महिना हराएर साउन महिना लाग्यो । अर्को वर्ष असार फेरी आउने पक्का थियो तर मेरो हराएको नागरिकता नआउने पक्का पक्की थियो । नागरिकता हराएपनि कोठाका बेडका तन्नाबाट, सिरकको खोलबाट मैला कहिल्यै हराएन अनि त्यहि मैला हराउन नागरिकता हराएको एक महिना पुगेको उपलक्ष्यमा सरसफाइ अभियान थालें ।

-------------------------------------------------

अचानक केही परिचित चिजमा मेरो आँखा झसङ्ग गयो तर यही हो भनेर ठम्याउन सकिनँ अनि बेडका तन्नालाई गाउँमा लहरो ताने झैं ताने अनि तन्ना तलको डस्ना उठाएँ ।

---------------------------------------------------

अनि देखें मेरो कुच्चिएको अनुहार, मेरो बिग्रेको नाक, मेरो बाङ्गिएको कान; मेरो नागरिकताको फोटोमा । डस्ना मुनी नागरिकता बिर्सेर मैले नराम्रो संग आफैलाई डसेछु । अचानक नागरिकतालाइ देखेर मेरो मनको अन्तस्करणबाट प्रेमको प्रलय गयो अनि अँगाल्न पुगें आफ्नै नागरिकतलाई । सुम्सुमाएँ, छातीमा टाँसे, चुम्बन गरेर नाँचे अनि प्रेम रूपी स्पर्शले बाङ्गिएको अनुहार मिलाए अनि मेरो कहिले नहाँसेको नागरिकताको फोटो हाँस्यो ।

अनिँदो मन ।

सुत्न सक्दिनँ । दाँयाँ, बाँयाँ छट्पटिन्छ मन । चिन्ता र दु:खले गाँजेको पनि छैन मलाई । न कुनै राजनैतिक पार्टीको झण्डा बोकेर देश हाँक्ने चिन्ता छ म भित्र । न प्रेमको कलिलो मुना मनमा लालुपाते झैं अग्लिदै छ तर पनि मनमा किन एकतमासको चिन्ता बढ्छ आफैंले मनमनै प्रश्न गर्दा पनि मनको आवाज कुनै कन्सर्टमा बजाइएको ठूलो आवाज जस्तै लाग्छ जुन आवाज मैले सहन गर्न सक्दिन अनि थुन्छु आफ्नै कान ।
------------------------------------

अनि सम्झन्छु दिनभरका नानाभाती कार्यकलाप जस्ले गर्दा मेरो निद्रा मस्तिष्कको फोल्डरबाट मैले थाहै नपाइ डिलिट भएको ठोस कारण । मैले आज बिहानै बन्दको धुमिल आवाम सुनें, सधैं सुनिने यातायातको आवाज आज मौन थियो, सधैं स्कुल जाने नानी आज आँगनमै एउटा खुट्टा उचालेर नाच्दै थिइँ अनि बिहानको पत्रिकामा नयन दुख्ने समाचार थिए जुन मैले निमेषभर हेर्नै सकिनँ र मिल्काए कोठाको कुनै कुनातिर फेरी नदेखिने गरी । आज कुनै-कतै जाने ठोस योजना नभए पनि मेरो प्लान चौपट भएको भन्दै म एक्लै बरबराएँ अनि किताबको यार्कबाट दुइ पुस्तक निकाले अनि तिनका पाना कुनै गह्रुङ्गो चट्टान पल्टाए झैं पल्टाएँ । चट्टानको भार मैले खप्नै सकिनँ अनि हेरें खुला आकाशलाई जहाँ बादल उडिरहेथ्यो स्वतन्त्र कुनै छेकबार बिना तर तल पृथ्वीमा गुड्न सकेका थिएनन् यातायात किनकी बन्दको पर्व चलेको थियो । जुन पर्व कसैको रूचिको विषय होइन यो त बाध्यताको अनुसुचि हो जुन मान्न म किमार्थ तयार छैन तर...
------------------------------------

घडीमा दिउँसोको साढे एक बज्यो तर देशमा बाह्र बजेको थियो र यसरी बाह्र बज्दै जानेछ जबसम्म देशका बाह्रमासेहरूले बन्दको उत्सव मनाउने छन् ।

'बन्दकर्ताले स्कुल बस जलाए'--

समाचारवाचक समाचार शान संग भनेर रेडियोको तलब पकाउँदै थियो तर मेरो भान्सामा खाना नपकाकेको सायद तिन दिन भएको थियो तर मेरो भोक खडेरीमा सुक्ने खहरे बनेको थियो ।
------------------------------------

दिउँसो तीन बजे मैले तीन छक पर्ने कुराको सामाना गर्न पर्यो जुन कुरा तीन छाक राम्रो संग खान नपाउने हामी जस्ता भुइँफुट्टा मानिस संग सम्बन्धित छ जुनकुरा दिन दुइ गुणा र रात चौगुणा बढ्छ जस्को नाम 'बजार भाउ' हो । एक किलो प्याज लिन पसल पुगेको म दुइ किलो आँशु निकालेर कोठामा फर्के अनि हेरें आफ्नो कोठामा प्याज बिनाको तरकारीको टोकरी । जुन टोकरीमा गाउँबाट आएको सस्तो गुन्द्रुक छ तर त्यो पनि प्याज बिना यत्ति रूष्ठ बन्छ कि मानौं प्याज त्यसको मिल्ने साथी हो अनि म त्यसको मालिक दुश्मन बराबर ।
------------------------------------

तिनले दुइ फड्को मारेर पाँचमा पुग्यो । त्यतिन्जेल मैले कोठाका अशोभनीय चिज हटाएँ । ति अशोभनिय चिज डस्बिनमा झन् अशोभनिय देखियो । तर म भित्रको अशोभनिय चिज पनि त्यसैगरी हटाउन मिलेन किनकी मनको अशोभनीय चिज यति धेरै छ कि सायद त्यो डस्बिनमा पक्कै अटाउँने छैन अनि थाति राखें आफ्नो कुरा ।
------------------------------------

रातको सात बजे घरबाट फोन आउँदा सधैं झैं मैले झुटो बोलें र भनें खाना खादैं छु । मैले झुटो बोल्दा मौन रूपमा भित्तामा रहेका भगवानले सायद मलाइ ठूलै श्राप दिए होलान् तर हु केयर्स ??
------------------------------------

घडीमा आठ बज्दा देशका दश थरीका रेडियोले दिनभरको समाचार पन्ध्र तरिकाले भन्न थाले अनि थप टेवा पुग्यो मेरो निद्रा डिलिट गर्ने भाइरसको । समाचार वाचक नथाकी समाचार भन्दै थियो तर ति समाचारहरू सुनेर म साह्रै थाकेको थिएँ तर निद्रा परेको थिएँन । पानी पिएँ, सिरानी मिलाए, ओछ्यान टकटकाएँ, बत्ती निभाएँ तर निद्रा परेन । अनि सोचें मैले बत्ती निभाएर गाउँलेलाई झुक्काएको छु, किनकी तिनीहरू सोच्दा हुन् त्यो निदायो, सुत्यो तर म कयौं रात बत्ती निभाएर बन्द आँखामा अनिँदो बसेको छु...

रङ्गीन छाँयाँ ।

आमा, तिम्रो छाँयाँमा परेपछि
मैले अरू कृत्रिम छाँया बिर्सेर
तिम्रै न्यानो काखमा आफ्नो छाँयाँ बिसाएँ
अनि बिर्से मैले ति पूराना छाँयाँहरू
तिम्रो ममताको कारूणिक छाँयाँमा ।

मेरो सानो छँदाको छायाँ
सायद बढेर ठूलो भयो तर
तिम्रो ममताको छाँयाँमा मेरो छाँयाँ
कुनै ठूलो सालको रूखको तल तिर रहने
अर्को सानो बुट्यानको छाँयाँ बन्यो
अनि म बिलुप्त भएँ तिम्रो छाँयाँ भित्र ।

तिम्रो छाँयाँको रङमा
प्रेमको इन्द्रेणी देख्छु म
जुन इन्द्रेणीले मेरो फिक्का छाँयाँ जस्तै
फिक्का जीन्दगीलाई सप्तरङ्गी बनायो
अनि म बने रङ्गीन छाँयाँ
जो संग तिम्रो वात्सल्यको इन्द्रेणी हुन्छ
जुन इन्द्रेणी मेरा मुटु भित्र
आकाशको क्षितीजमा
कतै तिम्ले र मैले देख्ने गरी उदाउँनेछन् ।

साहित्यिक इगो !

साहित्य यस्तो एउटा फूलबारी हो जहाँ हरेक प्रकारका फूलहरू फूल्छन्; केही राता, केही हरिया, केहि पहेंला अनि कसैको पात ठूलो, कसैको लाम्चो, कसैको खिरिलो । फूलबारीमा अनेक फूल फुल्नुपर्छ भन्ने कुरा हामी सबैलाई मान्य छ त्यसैगरी ति फूलले छर्ने सुवासले हामी सबैलाई आकर्षण गर्छ तर व्यक्ति पिच्छे त्यही फूललाई ग्रहण गर्ने प्रक्रियाको पनि आत्मसात हामी सबैले गर्नैपर्छ ।

जसरी-जसरी थरीथरीका फूलले फूलबारी मनमोहक बनाउँछ त्यसरी नै हाम्रो नेपाली साहित्यको फूलबारी यस्तै फूलहरूले आकर्षित भएको कुरामा कसैको दुई मत नहोला तर सुवास छर्ने फूल बिच देखिएको वैमनश्यताले कतै नेपाली साहित्यको आकाश यिनै दुर्गन्धित वास्नाले प्रदुषित पार्ने त होइन भन्ने चिन्ता आजका नव लेखक, साहित्यिक जमात, विद्यार्थीमा पर्न थालेको मैले महसुस गरेको छु । एक साहित्यको विद्यार्थीको हैसियत र सामाजिक संजालमा सक्रिय रहेको कारणले भनौं म विभिन्न साहित्यिक कार्यक्रममा सहभागी हुने र साहित्यका धुरन्धरको नजिक हुन सौभाग्य पाएको छु। विभिन्न सभा, समारोहमा म स्वयमं सहभागी हुँदा र त्यसपछिको समिक्षा ट्वीटर, फेसबुक, पत्रपत्रिकाको आवाम सुन्दा नेपाली साहित्यको जूनमा इगोको ग्रहण लागेको प्रष्टै देखिन्छ । एक पाठकको हिसाबले हेर्दा आजकलका साहित्वो लेखनका ठेकेदारहरूले केही हदसम्म आफ्ना इगोलाई कतै गाँठो पारेर राख्दै बजारमा आएका साहित्यिक नुतनलाई खोक्रो र नाटकीय व्याख्या गरेको छर्लङ्ग हुन्छ । नव पाठकले यस्ता खोक्रो विश्लेषण पढेर पुस्तक किन्छन् अनि पाउँछन् मात्र दु:ख र समयको बर्बादी । अब प्रश्न उठ्न सक्छ; साहित्यिक इगो बोक्ने भरियाहरूले आखिर किन यस्तो गर्छन् ?? उत्तर सबैलाई थाहा छ-- यो मात्र स्पेश हो, पछि आफ्नो कृतिको अर्को कृत्रिम व्याख्याको  को लागि स्पेश । यस्ता खोक्रा व्याख्या र विश्लेषणले नेपाली साहित्वो लेखनको भविष्य हामीले कल्पना गरेभन्दा बक्तर हुनेछ ।

यि त भए तिनीहरूका आन्तरिक कुरा जुन सबै पाठकले बुझेका छन्  यही विषयमा सम्बन्धित बजारमा पैसामा किन्न पाइने समिक्षक र विश्लेषकको कुरा पछि अर्कै लेखमा गरौंला ।
साहित्यिक इगोको उदाहरण प्राय: सबै सभा समारोहमा प्रकष्टै देख्न र घुमाउरो पारामा सुन्न पाइन्छ । इगो र इख दुई फरक कुरा हुन् । आजकल इख भन्ने कुरा नेपाली साहित्यिक बजारबाट यसरी हरायो कि मानौं त्यो कुनै अपराधी हो । इगो मिश्रित साहित्यिक नाटक मन्चन हरेक दिन कुनै न कुनै बेलामा कुनै न कुनै माध्यमबाट भएको हामीले देखिरहेकै छौं फेरी नेपाली साहित्य बजारका खुद्रा व्यापारी अर्थात पब्लिकेशन हाउसको कुरा कोट्याउने हो भने अर्को महाकाव्य तयार नहोला भन्न सकिन्न ।

कवि कथाकारलाई टेर्दैन, उपन्यासकार कविलाई सानो ठान्छ, कथाकार निबन्धकारको लेखनलाई रद्दी सम्झन्छ तर बाहिरी रूपमा अनुहारमा कृत्रिम विश्लेण मुखी प्रतिक्रिया देखाउँछ अनि मनमा आगोको ज्वाला दन्काउँछ जुन ज्वाला कुनै न कुनै रूपमा सामाजिक संजालमा धूँवा बनेर देखिन्छ जुन धूँवामा नेपालीमा साहित्यिक आकाश कालो र दुर्गन्धित देखिन्छ । यस्ता थुप्रै दृष्टान्त हामी सबैले देखेकै छौं; जुन दृष्टान्त नेपाली साहित्यको कलङ्क हो भन्न म कति पनि पिर मान्दिनँ । एक असल पाठकको हैसियतले र साहित्यलाई प्रेम गर्ने हिसाबले भन्ने हो भने साहित्यमा देखा परेको इगो रुपि कब्जियत मलाइ कत्ति पनि मनपरेको छैन ।

नव आगन्तुक लेखक, पाठक र साहित्यिक समाज यस्ता नदेखिने इगोको भूमरीमा नपर्लान् भनेर म किटान गर्दिनँ । नेपाली साहित्यका व्यापारीहरू इगो लुकाएर पाठक झुक्काएर मात्र कागजको व्यापार गर्दैछन् । प्राय: लेखकलाई पाठकलाई ठगेको कुरा प्रष्टै थाहा हुन्छ तर बजारमा अरू समकक्षि किन त्यो इगो यस्तो बेला उजागर गर्दैनन् ??

कतै कुनै कविको कविता मन्चन हुँदा अर्को कविको अनहारमा देखिएको बादल, कुनै उपन्यासकारको उपन्यास बजारमा आउँदा अर्को उपन्यारको कृत्रिम विश्लेण जब सम्म हटेर जाँदैन तबसम्म नेपाली साहित्यको आकाश फराकिलो हुँदैन ।

असल पाठक र असल समिक्षकले यस्ता कृत्रिम विश्लेण नबुझेका होइनन् तर 'असल' चिजको नेपाली बजारमा भाउ शुन्य छ । जसरी नेपाली राजनिती इगोको रोगले ग्रसित छ त्यसैगरी नेपाली साहित्यिक समाज पनि इगोले पूर्ण रूपमा ग्रसित छ ।

हामी सानोमा जुन सरले चक्लेट दिनुभयो त्यही शिक्षकलाई असल शिक्षक मान्थ्यौ अनि त्यही शिक्षकको गुणगान गाउँथ्यौ, अहिले नेपाली साहित्यको बजारमा यस्तै शिक्षक छन् जो चक्लेट बाँडेर असल हुन खोज्छन् तर वास्तवमा ति ठग शिक्षक हुन् भन्ने कुरामा अर्को मत नहोला ।

सायद मनको कुरा हातको आद्रताबाट थाहा पाउने भए अहिले सम्म नेपाली साहित्यको बजारमा अर्को महाभारत पक्कै हुने थियो । आजकल साहित्यिक व्यक्तिको इगो पोख्ने ठाउँ ट्वीटर, चिया पसल र ब्लग भएका छन् जहाँ उनीहरू घुमाउरो पारामा आफ्नो कुण्ठा पोख्छन् अनि लामो सास फेर्छन् अनि भन्छन् यो मेरो भनाइ अरू संग नै सम्बन्धित छ ।

नेपाली साहित्यको वृद्दि र विकासमा 'सोमरस' को ठूलै महत्व छ । सोमरस पान नगर्ने साहित्यिक जमात आजकल कमै होलान् । जब सोमरस भित्र जान्छ अनि इगो बाहिर ज्वाला बनेर बाहिर निस्कन्छ जस्ले गर्दा फेसबुकका भित्ता र ट्वीटरको समय लाइन डढ्छ अनि खरानी हुन्छ तिनीहरूका खोक्रा विश्लेण जो पहिले बजारमा 'ङ' वर्गमा पर्ने पत्रिका र मिडियामा आएको हुन्छ ।

अनि हामी असल पाठक त्यो खरानी लगेर फेरी त्यही साहित्यको फूलबारी हाल्छौं अनि इगो रूपी किटनाषक किरालाई पूर्ण रूपमा निर्मूल पार्न खोज्छौं र खोजिरहन्छौं ।

नातावादको अङ्कगणित !

सर नमस्ते !
'नमस्ते' भन्दा नै सर मबाट टाढिए,
मैले आफैंलाई सुघें--
कतै किर्तिपुरले मलाई दुर्घगन्धित त बनाएन
तर हैन म भित्र महङ्गो पर्फ्युम बास्ना छ ।
सोचें, सर मबाट किन टाढिए ?
अनि मनमा नानाथरी अङ्कगणित खेल्छ ।

म जन्मनु अगावै प्रजातन्त्रले खुट्टा तन्काएछ
तर म अझै प्रजातन्त्रलाई ट्रस्ट गर्दिन,
नातावाद, कृपावाद र अन्यवाद--
देशको मुटुमा रहेको त्रिवी बिरामी छ,
सिकिस्तै भएको छ,
नातावादको भाइरसले त्रिवी भित्रको स्नायूप्रणालीमा डेरा जमाएको देख्दा
आमाले दिनुभएको अघि बढ्ने आषिस
र काठमाडौंको घनिभूता गुमाए मैले ।

ए सर सुन्नुस् यार--
त्यो नातावादको चस्मा खोल्नुस् न, प्लिज
नातावादको चस्माले सरले मलाई देख्नुहुन्न
म मौन किन बस्ने ??
मौनताले पोहोर हानीगरिसक्यो !
अब भूत भन्दा भविष्य संग डर लाग्छ
मलाई अहिले भविष्यले सताउँछ
सर, सुन्नुस् न मेरो भविष्यको अङ्कगणित मिलाएर मलाई पनि आफ्नै मान्छे ठान्नु न !

घरबाट महिनाको जम्मा ५ लिटर तेल आउँछ
यार, अब त्रिवीमा कसरी खपत गर्ने ??
सर, म गरीबको छोरो
मलाई पनि नातावादको माला लगाइदिनुस् न
सर नाक खुम्चाएर टाढिंदाँ,
मेरो मन खुम्चिन्छ ।
म निराश कोठामा फर्कन्छु--
किताबका अङ्कगणित छरपस्ट
छरपस्ट किताबमा नातावादको गन्ध
सहन सक्तिन नातावादको ओशिलो गन्ध ।

साला त्रिवी घण्टाघर किन मौन छ ??
त्यो त यि सबै नातावादको प्रत्यक्षदर्शी हो
तर घण्टाघरको आफ्नै व्यथा छ,
घण्टाघरको अङ्कगणित त्यही
नातावादको लालपूर्जा बोक्ने टाउकेले
मेरो अङ्कगणित बिगार्नु पूर्व बिगारेका ।
घण्टाघर मौन छ, निर्जीव छ--
म सजीव तर नातावादले कन्क्रिट बनायो !