आमा र याद ।

आमा तिमीलाई सम्झन कुनै बाहना
अनि कुनै परिस्थिति कुर्नु पर्दैन
तर जब जब यस्ता चिजहरू देख्छु र भेट्छु
तिम्रो याद साविकको भन्दा दोब्बर
अनि तेब्बर भएर आउँछ ।

जब देख्छु, कतै कुनै सानो बालक
आमाको काखमा बसेर संसार देखेको
र रोएको केही हराए जसरी
केही नहराउने आफ्नै आमाको काखबाट ।

जब देख्छु साना र कलिला हात संगै
टाँसिएको, जोडिएको
परिपक्व हात
म सम्झन्छु आमाको न्यायो स्पर्श
जहाँ म फूल, धूप र सिम्रिकको सुवास
अझै नजिकैबाट महसुस गर्न सक्छु
र फेर्न सक्छु सकुनको सास ।

जब देख्छु रूदैं र थाक्दै गरेको बालक
अनि केही सम्झदै फेरी रोएको बालापन
सम्झन्छु आफ्नै रूवाई र पिटाइ
जुन पिटाइ ममताको बापत थियो
त्यही पिटाई र रूवाई सम्झदां
ओठको क्षेत्रफलमा हाँसो फैलन्छ ।

ट्रिगर गर्छन् यस्ता सम्झना र याद
तर साना छैनन् ति प्रेममय याद
जुन यादले मुटुको आयतन बढाउँछ
र बढाउँछ घनत्व धड्कनको ।

यस्ता यादको सङ्कथन र अभिलेख
यादको ढुकुटीमा कति छन् कति
जसभित्र रहेर मेरो मन र मुटुले
तिम्रै यादको छलफल गर्छ ।

देख्छु देख्दिनँ ।

यसपाली मात्रै लडेको धरहरा
मेरो सपनामा आएर ठिङ्ग उभियो
जुन धरहराको टुप्पोमा बसेर एउटा कवि
शहरको कविता कोर्दै थियो ।

मेरो सपना 'जुम' भएर विस्तारै
कविको कवितामा ठोक्कियो
अनि त्यो कविता यसप्रकार थियो ।

सगरमाथा माथि बसेर कविता लेख्ने धोको
सगरमाथाबाट शहर नदेखिने बोध भएपछि
मैले धरहरा छनौट गरें र लेख्दै छु कविता ।

म देख्दैछु, गगन चुम्मी भवन र झिलिमिली
लम्पसार सुतेको कालो सडक
जसमा काला र गोरा दुवै प्राणी
कालो र गोरो कर्म गर्न कुदिंरहेका छन् ।

म देख्छु, फिल्मी दुनियाँ
जहाँ संसार मैले देखेको भन्दा भिन्न छ,
जसभित्र मात्र सुखद अन्तय र संगीत छ
अनि कलम रोकिन्छ एकछिन;
धरहराबाट देखिंदैन भोको पेट
देखिदैंन आमाको रोदन
सुनिदैंन नमिठो संगित
मात्र देखिन्छ भोग र विलास ।

कविताबाट मेरो सपना 'जुम आउट' भएर
कविको अनुहारमा अडिन्छ
म देख्छु कविको भावाभङ्गी
उ निराश छ,
दाहिने हात देब्रे पट्टीको खप्परमा राखेर
फेरी देब्रे हातले कलम समाउँदै
फेरी सुरू गर्छ उसको कविता ।

देख्छु, आन्दोलनको आवाम जसभित्रको
क्रान्तिकारी उद्घोष,
तर देख्दिन, आन्दोलनको विद्रोह
थप देख्छु, उधोगबाट बगेको धूवाँ र
फालिएका फोहोरको सगरमाथा
जुन सगरमाथामा बसेर काग कराउँछ,
काग कराउँदै गर्छ पिना सुक्दै गर्छ
कि कसो सरकार ?

तर देख्दिनँ, उधोगकै छेउको छाप्रो
जहाँ गरिबको पेटबाट भोकको धूवाँ बग्छ
र थप देख्दिनँ बालकको रोदनँ
किनकी म शहरको संगितमा छु ।

देख्छु, शहरका गल्लीमा देहव्यापार
तर देख्दिनँ देशको व्यापार
किनकी ति व्यापारी कालो गाडीमा
कालो सिसा लगाएर हिड्छन्
र गर्छन् कालो खेति ।

थुप्रै बाहिरी कुरा देख्छु, खेस्रा कुरा
देख्दिन खस्रा कुरा जुन सत्य हुन्
तर देख्छु केवल कस्मेटिक सहर ।

कविको कलम रोकियो, धरहरा हल्लियो
मेरो सपना हल्लियो,
म बियूंझिए,
र हेरें धरहराको अस्तित्व
अब कसरी लेख्छन् कविले कविता ??

डर [कविता]

डर !
हो डर छ म भित्र
सायद तपाइँ भित्र पनि निहित छ
मेरो मात्रै एकलौटी सम्पति पो कहाँ हो र !

डरको सिलसिला बालापन देखि
अहिले ठिटो हुँदा
अनि विस्तारै वृद्दावस्था,
बालापनमा ठूलो हुन्न कि भन्ने डर
खेलौना हराउने र साथी छुट्ने डर
कागजको प्लेन च्यातिने डर
यस्तै डरै-डरले बित्यो बालापन ।

अनि भयो सूर्यास्त बालापनको
र सूर्योदय यूवास्थाको
तर भएन डरको सूर्यास्त
अनि डरको फेरी अर्को सिलसिला ।

यूवास्था पछि वृद्द हुने डर
विभिन्न परीक्षा र इच्छाको डर
कागजको प्लेन त च्यातियो हेर्नुस्;
अब साँच्चैको प्लेनमा उड्ने डर
पढुन्जेल पढाइकै डर
सकिएपछि जागिर र पैसाको डर
अनि जब देख्छु,
आमाको आँखामा मेरो लागि सपना
त्यही सपना पुरा नहुने डर ।

भन्छन्, डर र भर नभएको काम लाग्दैन
हो म भित्र डर छ
जुन डरले मलाइ कहिलेकाँही
जङ्गली व्यवहार गर्दै चिथोर्छ
लछार्छ अनि पछार्छ
वा भनौं इट ट्रिट मि एज इफ
इट इज वाइल्ड यानिमल
जो संग म हरदम डराउँछु
अनि बन्छु कायर जीन्दगीको बाटोमा ।

अचानक एउटा कहावत याद आयो,
कहेतें हैे कि जो डर गया वो मरगया
तर म हार्दिन कहिल्यै
डर संग डराएर दिनहुँ मर्नुभन्दा
डरलाइ मारेर जिउँछु म
एस् आइ विल किल द्याट डर
अनि बाँच्छु बिन्दास जिन्दगी
मेरो इच्छामा नकी परको इच्छामा ।

'भगवान' एक कविता ।

अचानक खानामा कुनै अमिल्दो कङ्कड
मोजा भित्र बिझ्ने तिखो किला
लुलो र कमजोर लाग्यो
पहाड चढ्दा दिने तिम्रो दह्रो हात ।

इज्जत छोप्ने कपडाको गल्ती
चारैतर्फ गल्तीको भयाभय
के यि सबै भनिएका शक्तिशाली
उही भगवानको देन
र आखिरी अन्त्यमा मृत्यु संग मिल्छ ।

ए ! उहाँले भन्नुभो,
"जब तिमी पारिवारिक झमेलाबाट हट्छौ
म त्यहीं तिमी नजिक हुनेछु
तिमी संगै नजिक एकदमै समिप
विश्वास गर मलाइ-- मेरो साथी"

जब तिमीले सम्झाउँछौं-- उहाँले भन्नुहुन्छ:
"मलाइ माफ गर, मैले पिएको थिएँ--
तर तिम्रो नाम मेरो मस्तिष्कमा घुमेको छ
तिमीलाई कल्पना होला--
म छैन भन्ने कुरा र मेरो अस्तिव्व"

"न म कुनै सृजनामा थिएँ,
न कुनै विपत्तिमा,
र न कुनै उन्मुक्तिमा
न कुनैलाइ मैले पीडाबाट पार लगाएँ--

वा कुनै तथ्य जुन म संग सम्बन्धित
म कुनै अस्तित्ववादलाइ प्रेम गर्छु,
र तिमी कुनै किराको भोजन हौ"

"तिमी नै  हौ अमिल्दो कङ्कड
तिमी नै हौ मोजा भित्र बिझ्ने तिखो किला
तिम्रो नै लुलो र कमजोर लाग्यो
पहाड चढ्दा दिने दह्रो हात ।

"तिमी इज्जत छोप्ने कपडामा भएको गल्ती
तिमी नै हौ चारैतर्फ गल्तीको भयाभय
तिमीले भनिएका सबै शक्तिशाली
उही भगवानको देन हो
जुन कुरा अन्त्यमा मृत्यु संग मिल्छ ।"

Translated From Poem 'God, A Poem' by James Fenton.

प्रश्न गरिनँ । [कविता]

उहिल्यै बाजेको पाला देखि घिस्रिदैं
लड्दै र चढ्दै आयो प्रजातन्त्र तर
मैले प्रश्न गरिनँ यस्को वैधानिकतामा,
र पो भोग्दैछु गरिबी र बेरोजगारी ।

देशको भूगोल र नक्सामा
किरिङमिरिङ सिमाना
सिमानामा नौलो झण्डा
झण्डा प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो कोर्दैछु सिमानाको चपेटा र पीडा ।

तल्लो घरको दलितले इनार छुँदा
समाजले गरेको विद्रोह
म समाजको पात्र भएर पनि
विद्रोहको कारण प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो देख्दैछु छुवाछुतको हुरी ।

उत्तरआधुनिवादमा पाइला चाल्दा
परम्पराको जुत्ता लगाएर
मैले मूर्ति पूजा गरें
तर मूर्ति प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो सुन्दैछु मान्छे मूर्ति भएको ।

साँचो प्रेमको कथा मात्रै आजकल
कथामा भित्र छल छ
प्रेमको मूल्य सस्तो भयो
सस्तो प्रति प्रश्न गरिनँ,
र पो थुन्दैछु प्रेमलाइ आफ्नै मुटु भित्र ।

नातावादले नछोएको म
'वाद' नमन्दा भएको वादविवाद
वादविवाद होइन विवाद हुँदा
मैले 'वाद' लाइ प्रश्न गरिनँ,
र पो चुन्दैछु कुनै झण्डाको ओशिलो छायाँ ।

अमूल्य मनहरू ।

चाहेर पनि बिर्सन नसक्ने क्षणहरू नै जीवनको अमूल्य धन हुन् । फेरी धनको कुरा गर्दा देवकोटा बाजेको याद आउँछ 'हातका मैला सुनाका थैला के गर्नु धनले, साग र सिस्नु खाएको वेश आन्नदी मनले' । अनि धनलाई स्पाम फोल्डरमा राखेर मनलाई नै लिएर हिडें ।
----------------------------------

भन्छन् मनको कुरा बुझ्न सकिन्न तर म भन्छु मन गरेर मन लगाएर मनलाई बुझ्न खोज्ने हो भने मनलाई बुझ्न कुनै कठिन छैन किनकी मैले धेरै मन बुझेको छु र आज तिनै अमूल्य मनहरूको मन केलाउँदै छु ।
-------------------------------

जीवनमा धेरै दु:ख भोगियो र अझै भोग्न तयार मैले सदैव आफ्नो मनलाई बनाउँछु किनकी मन बलियो बनाए दु:ख ले क्लोज रिलेशन राख्दैनन् । अनि दु:ख लाइ शत्रु बनाउन मेरो कमजोर मात्र मन कहाँ मान्छ र अनि जोड्छु मैले अरू मेरा अमूल्य मनहरू जो मेरो मनको कुरा सायद बुझ्छन् तर मेरो यो भ्रम पनि हुन सक्छ किनकी मैले आफ्नै मन नबुझेको जुग भयो । काठमाडौं आउनु अघिका अमूल्य मनलाइ मैले काठमाडौं आएर भुलेको र माया मारेको आरोप सदैव खपेको छु तर मैले काठमाडौं बाहिरका अमूल्य मनहरूलाई कहाँ त्यति सजिलै भुल्छु र !
---------------------------------

काठमाडौंको मन मैले कहिल्यै बुझ्न सकिनँ । सायद म भित्रको कमजोर मनले त्यो मनलाइ चिन्न सकेन कि ? किनकी काठमाडौंमा धेरै समय म अमूल्य मनहरु बिना एक्लो भएको थिएँ । सुरुवाती चरणमा काठमाडौं मलाई खासै रुचिकर लागेन । काठमाडौंलाइ मेरो मनले मनमनै स्विकार गरेन अनि फेरी हिडें म अमूल्य मनहरूको खोजीमा एक यायावर र फ्लानर बन्दै ।
---------------------------------

अमूल्य मनको मूल्य अमूल्य नै छ । ति मनहरू बिना म अपुरो र अपूर्ण छु । किनकी म कमजोर मन भएको मान्छे । कहिलेकाहीं भन्न नचाहेका, गर्न नखोजेका र अन्य 'न' जन्य चिजहरू जीवनमा आपसेआप सृजना हुन्छन् । ति सृजित कुराहरूको सम्पूर्ण दोष मेरै खप्परमा बजारिए पनि मलाइ खासै फरक पर्दैन तर ती कुराहरू खप्परको माध्यबाट मनमा पुग्दा ती 'न' जन्य कुराहरूले मनको 'न' लाइ खाइदिन्छ र 'म' मात्र बाँकी रहन्छ । त्यो 'म' एक्लो छ । 'न' बिनाको 'म' एक्लो छ । 'म' र 'न' मिल्दा नै ति नचाहेका र नखोजेका 'न' जन्य शब्द निर्माण भएका हुन् । 'न' र 'म' को आफ्नो ठाउँमा छुट्टै महत्व होला तर 'म' र 'न' छुट्टिदा ती सृजित कुराहरूको बास खै कहाँ हुन्छ सायद यो 'म' र 'न' मिलि बनेको 'मन' लाइ पनि ज्ञात नहोला ।
--------------------------------

अमूल्य मनहरूको परिचय कुनै सस्तो अखबारमा छापिदैंन जुन म दिनहुँ पढ्छु किनकी अमूल्य मन सस्तो पत्रिका समाहित हुँदैन । अमूल्य मनहरू केही मेरा मुहार पुस्तिकामा छन् अनि केही ट्वीटर र बाँकी कलेजमा ।
-----------------------------------

अमूल्य मनहरूलाइ म कुनै विशेषणले व्याख्या गर्न चाहन्न किनकी मेरा ति फगत विशेषण ति अमूल्य मनहरू प्रतिको दुर्व्यहार हुनेछ । किर्तिपुरका गल्लीमा हल्ला गर्दै हाँसेको आवाज गल्लीमा बस्ने किराफट्याङ्ग्रा, झ्याउँकिरीलाइ मन परेन होला, वरिपरिका बुट्यान र रूखलाइ पनि मनपरेन होला तर अमूल्य मनहरूको आवाम कस्ले रोक्न सक्छ र ??
--------------------------------

दश रूपैंयाको चिया पिएर दशौं करोडको गफ गर्ने, किताबका पानामा डुब्ने, कागजका पानामा जोक लेखेर सेयर गर्ने, फिल्म र नाटकमा कम्पनी दिने, साहित्यिक विचार र विश्लेषण गर्ने, पुस्तक सेयर गर्ने, नोट बाड्ने अनि थप महत्वपूर्ण तर छुटाइएका विशेषता लिएर हिड्नेहरूलाइ मैले सदैव फिल्मका दृश्य जस्तो सम्झन्छु जुन फिल्मले मेरो मनमा ब्लकबस्टर कायम गर्छ अनि पाउँछ 'अमूल्य मन' को ठूलो अवार्ड; जुन अवार्ड मेरो वैयक्तिक धन हो; त्यसैले त म धनी छु नि;)))

नागरिकता हराएको मान्छे ।

घरको आँगन छोडेर हिडेदेखि मैले बल्ल धेरै चिजको महत्व बुझेको छु र बुझ्दै छु । सायद  हराएका चिजको महत्व स्वत: बढ्छ भन्छन् आजकल मेरा अनेक सजिव र निर्जिव चिज हराएका छन्-- सजिव मन र निर्जिव सपना । निर्जिव सपना जस्को कुनै सेन्स छैन मात्र त्यो देखिन्छ ।

--------------------------------------------------

घरछँदा बाहिरको हावा समेत खान नपाएर ऐंठनमा बसेको मेरो नागरिकताले आजकल म संगै सहर घुम्न थालेको छ किनकी शहरमा मान्छे होइन यस्ता परिचयलाइ ख्याल गरिन्छ तर हिजो मात्रै मेरो नागरिकता हरायो । मैले सधैं मेरो झोलाको बगलमा राख्ने नागरिकता हरायो कता गयो पत्तो भएन । नागरिकता हराएको झोकमा मैले मेरो होस हराएँ अनि सोच्न थाले नानाथरी मूर्खतापूर्ण बकवास ।

--------------------------------------------------

नागरिकता हराएको अघिल्लो दिन मैले कोठामा नागरिकता सम्बन्धी मुद्दाको समाचार पढेको थिएँ । आमा वा बावु र आमा र बावुको नाममा नागरिकता दिने वा नदिने भन्ने विवादमा समाचार अहिलेको जल्दोबल्दो इस्सु थियो । कतै मेरो नागरिकता त्यही मुद्दाको विषय खोज्न त हिडेंन ??

----------------------------------------------------

नागरिकता हराएको सुरमा मैले मेरो खल्तीको ब्यालेन्स सकिएको कुरा ब्यालेन्स कम भएको मोबाइलबाट पिता जी लाइ सम्झाएँ अनि नागरिकता हराएको कुरा सुनाएँ तर मेरो हराएको नागरिकतामा परिवारबाट कुनै सहानुभूति आएन तर तेरो हुस्सु कता हरायो भनेर मेरो हराउँदै नहराएको होसको कुरालाई पो बढि जोड दिए । त्यसको केही दिन पछि नेपाल सरकारको छाप भएको कागजको खोस्टो घरबाट आयो अनि पैसा झिक्न जाँदा भित्रबाट 'तपाइको नागरिकता दिनुस्' भन्दा झसङ्गै भए अनि नागरिकता हराएको कुरा बल्ल सम्झें ।

--------------------------------------------

धन्न नागरिकता गाडीमा माग्दैन, तरकारी पसलमा माग्दैन, होटलमा माग्दैन नत्र यती बेला सम्म नागरिकताको महत्व अझ बढि थाहा पाउने थिएँ भन्ने लाग्छ । आज नागरिकता हराएको तेह्रौं दिन हो । अब नागरिकताको माया मारेर मैले नागरिकताको सतिगती गर्ने सोच बनाए तर सकिनँ किनकी नागरिकतामा मेरो सोह्र बर्षे जवानीको फोटो थियो जुन बेलामा मलाइ नागरिकताको भन्दा फोटो खिच्नको सोख थियो तर आज बल्ल नागरिकताको महत्व बुझ्दै छु ।

-------------------------------------------

नागरिकताको माया मारेको केही दिनपछि कुनै संस्थामा मेरो योग्यताले पुग्ने जागिर खुल्यो, निवेदन हालें र अनि सिभिमा 'नेपाली सिटिजन' लेखें तर नेपाली सिटिजनबाट मेरो अस्तित्व गुमेको ठ्याक्कै १९ दिन चल्दै थियो । नागरिकता पेश गर्न नसकेर मेरो पाउन नसकेको जागिर फुत्क्यो अनि फुत्केको माछा साह्रै ठूलो लाग्ने रै'छ ।

----------------------------------------------

त्यसदिन बेलुकी नागरिकता खोजें, केही छिन घोत्लिएँ तर मेरो नागरिकताको अस्तित्व कता छ म आफैं नागरिकताको मालिकलाई पत्तै भएन अनि हार मानेर सुतें ।

-----------------------------------------------

त्यसै रात सपनामा पनि नागरिकता आएर रुदैं बसेको देखेर म झस्सङ्ग भएछु अनि नागरिकतालाई सम्झेर नझारिएको आँशु चुहाएँ । त्यसरात नागरिकताको यादले साह्रै पिरल्यो तर नागरिकता म पिरोल्लिएँ भनेर फर्केर आएन; निष्ठुर नागरिकता ।

-----------------------------------------------

नागरिकता हराएको आज एकमहिना भयो अनि असार महिना हराएर साउन महिना लाग्यो । अर्को वर्ष असार फेरी आउने पक्का थियो तर मेरो हराएको नागरिकता नआउने पक्का पक्की थियो । नागरिकता हराएपनि कोठाका बेडका तन्नाबाट, सिरकको खोलबाट मैला कहिल्यै हराएन अनि त्यहि मैला हराउन नागरिकता हराएको एक महिना पुगेको उपलक्ष्यमा सरसफाइ अभियान थालें ।

-------------------------------------------------

अचानक केही परिचित चिजमा मेरो आँखा झसङ्ग गयो तर यही हो भनेर ठम्याउन सकिनँ अनि बेडका तन्नालाई गाउँमा लहरो ताने झैं ताने अनि तन्ना तलको डस्ना उठाएँ ।

---------------------------------------------------

अनि देखें मेरो कुच्चिएको अनुहार, मेरो बिग्रेको नाक, मेरो बाङ्गिएको कान; मेरो नागरिकताको फोटोमा । डस्ना मुनी नागरिकता बिर्सेर मैले नराम्रो संग आफैलाई डसेछु । अचानक नागरिकतालाइ देखेर मेरो मनको अन्तस्करणबाट प्रेमको प्रलय गयो अनि अँगाल्न पुगें आफ्नै नागरिकतलाई । सुम्सुमाएँ, छातीमा टाँसे, चुम्बन गरेर नाँचे अनि प्रेम रूपी स्पर्शले बाङ्गिएको अनुहार मिलाए अनि मेरो कहिले नहाँसेको नागरिकताको फोटो हाँस्यो ।